BRISEL – Evropski akt o slobodi medija, kao novi pravni okvir kojim se jača pluralizam i nezavisnost medija u Evropskoj uniji, stupio na snagu 7. maja 2024. godine, od danas je u potpunoj primjeni.

Dok EU ističe da su slobodni mediji temelj demokratskog društva i zdravog tržišta, Evropska komisija upozorava na trendove koji izazivaju zabrinutost.

“Slobodni mediji ključan su oslonac svakog demokratskog društva i važan dio zdravog tržišne utakmice. Evropska unija je uporište za slobodne medije i uzor demokratskog kontinenta na globalnom nivou. Ipak, javljaju se trendovi zbog kojih raste zabrinutost. Nadovezujući se na svoj dosadašnji rad, Komisija je poduzela niz mjera za zaštitu slobode i pluralizma medija u EU, te poboljšala slobodno kretanje usluga. To je rezultiralo Evropskim aktom o slobodi medija, od 7. maja 2024. godine čija primjena u potpunosti počinje od 8. avgusta 2025. godine”, naveli su na sajtu EU.

Novi akt donosi niz mjera kojima se olakšava rad javnih i privatnih medija preko granica, bez nepotrebnog pritiska, uz prilagođavanje digitalnoj transformaciji.

Prema dokumentu, zakon će štititi uredničku nezavisnost i izvore informacija, uključujući od upotrebe špijunskog softvera. Njegov cilj je da osigura nezavisno funkcionisanje javnih medija, poveća transparentnost nad vlasništvom i državnim oglašavanjem, te zaštiti objavljivanje sadržaja od neopravdanog uklanjanja na velikim internet platformama.

Ovaj akt uvodi pravo na prilagođavanje medijske ponude na uređajima i interfejsima, zahtijeva procjenu učinka velikih koncentracija na pluralizam i uredničku nezavisnost, te povećava transparentnost mjerenja gledanosti.

“Uredničko odlučivanje bolje će se zaštititi od neprimjerenog upletanja, a novinari u javnim medijima moći će se pouzdati da njihov poslodavac raspolaže odgovarajućim, održivim i predvidljivim sredstvima za finansiranje budućeg rada u skladu sa svojim mandatom pružanja javnih usluga. Aktom se propisuju i snažne mjere za zaštitu povjerljivosti novinarskih izvora i komunikacija, koje se među ostalim odnose na korištenje intruzivnog špijunskog softvera za nadziranje medija, novinara i onih koji su u redovnim ili profesionalnim odnosima sa medijima ili novinarima”, navode u saopštenju EU.

Akt predviđa i formiranje Evropskog odbora za medijske usluge, nezavisnog tijela koje je počelo sa radom u februaru 2025. godine. Odbor mijenja dosadašnju Evropsku grupu regulatora za audiovizualne medijske usluge (ERGA) i pomaže u dosljednoj primjeni propisa.

Za novinare i medijske radnike akt donosi snažnije garancije protiv neprimjerenog uplitanja u uređivačku politiku, održivo finansiranje javnih servisa i strožu zaštitu povjerljivosti izvora. Posebna pažnja posvećena je sprečavanju zloupotrebe intruzivnog nadzora.

EU već provodi i niz programa podrške slobodnim medijima: od jačanja vijeća za štampu, praćenja vlasničke strukture, grantova za lokalne i regionalne medije, do hitne pomoći ugroženim novinarima. Među njima su i mehanizmi za podsticanje istraživačkog novinarstva, podršku nezavisnim ruskim i bjeloruskim medijima u EU, te organizacija Evropskog festivala novinarstva i medijske pismenosti.

Usvajanju akta prethodile su višegodišnje pripreme – od prijedloga iz septembra 2022, preporuka o zaštiti novinara, do političkog dogovora u decembru 2023. Paralelno je dogovoren i okvir za suzbijanje zloupotreba tužbi protiv javnog sudjelovanja (SLAPP).